بازشناسی اخلاق بازسازی آرایه‌های معماری در جنوب ‌غربی آسیا: میراث پَسا ـ جنگ در ایران و سوریه

این مقاله با به چالش کشیدن موضع منفی رایج در اسناد بین‌المللی حفاظت، به بررسی جایگاه اخلاقی بازسازی آرایه‌های تزئینی در بناهای تاریخی ایران فرهنگی می‌پردازد. نویسنده استدلال می‌کند که در بستر فرهنگی ـ اجتماعی این منطقه، بازسازی در شرایط خاص نه تنها مجاز، بلکه از نظر اخلاقی ضروری است. این پژوهش با اتخاذ رویکردی کیفی و روش مطالعه موردی چندگانه، پروژه‌های شاخص بازسازی در ایران (مسجد عتیق اصفهان، خانه امام جمعه تهران) و سوریه (پالمیرا، بازار حلب) را بررسی می‌کند. مبانی نظری تحقیق، ترکیبی از مباحث فلسفی اخلاق، اسناد بین‌المللی (مانند منشور ونیز) و اسناد منطقه‌ای (مانند منشور شارجه) است. یافته‌ها نشان می‌دهد که تأکید صرف بر «اصالت مادی» در نظریه‌های مرسوم حفاظت برای مواجهه با میراث زنده و پویای ایران فرهنگی ناکافی است. بازسازی زمانی از پشتوانه اخلاقی برخوردار است که تداوم فرهنگی، کارکرد اجتماعی و خاطره جمعی را در کنار اصالت کالبدی مورد توجه قرار دهد. نمونه‌های موفق، بر اهمیت مشارکت جامعه محلی، به‌کارگیری فنون سنتی و مستندسازی شفاف در توجیه اخلاقی بازسازی تأکید دارند. در نتیجه، تدوین یک چارچوب اخلاقی بوم‌محور برای بازسازی در ایران فرهنگی که میان اصالت مادی و ضرورت‌های اجتماعی ـ فرهنگی توازن برقرار کند و بازسازی را به‌مثابه ابزاری برای تقویت تاب‌آوری فرهنگی و التیام جوامع پساجنگ به رسمیت بشناسد، ضروری تشخیص داده شد. اصولی همچون «اصالت کارکرد»، «حق ارث فرهنگی» و «شفافیت در مستندسازی» می‌تواند راهنمای عمل این چارچوب باشد.

 نویسنده مقاله: فاطمه علیمیرزایی، دوره ۲، شماره ۱، بهار ۱۴۰۴

https://doi.org/10.22034/hsaj.2025.549765.1007