آرایه‌های لایه‌چینی در معماری ایران: تحلیلی بر فناوری‌های ساخت

آرایه‌های لایه‌چینی که معمولاً طلاچسبانی نیز می‌شده‌اند از جمله هنرهای ویژه و ارزشمند دوره صفویان بوده ‌است. در دورۀ تیموریان نیز در حد بسیار محدود این‌گونه از آرایه معماری اجرا ‌شده (مانند مسجد شاه مشهد و مقبره خواجه یوسف در مدرسه دو در مشهد)، ولی اوج آن‌هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت در دوره صفویه اجرا شده است. اینکه لایه‌چینی در کاخ‌های مسلمانان اجرا شده یا در کلیساهای ارمنیان و یا اینکه این آرایه در مرکز ایران اجرا شده یا شمال غرب یا شرق ایران، آیا در مواد و مصالح و همچنین در شیوه عمل‌آوری مواد، تفاوت‌هایی وجود داشته یا در همه‌جا با یک گونه مواد با یک نوع عمل‌آوری اجرا شده است؟ هدف این پژوهش، بررسی پژوهش‌های انجام شده و همچنین گردآوری نتیجه مطالعات میدانی انجام شده برای دستیابی به شناخت فن‌شناختی آرایه‌های لایه‌چینی در گزیده‌ای از بناهای دورۀ صفویه است. در قدم اول منابع مکتوب منتشر شده و منتشر نشده مورد مطالعه قرار گرفته و بررسی میدانی از نزدیک بر روی آرایه‌های لایه‌چینی بناهای: مسجد شاه و مقبره خواجه یوسف مشهد، چهل‌ستون اصفهان، عالی‌قاپوی اصفهان، هشت‌بهشت، تالار اشرف اصفهان، کلیسای وانک و بیت‌لحم، چهل‌ستون قزوین، بقعه شیخ جبرائیل کلخوران انجام پذیرفته است. در ادامه، هم نتایج آزمایشگاهی و هم نتایج مطالعات میدانی مورد بحث قرار گرفته است. نسبت گچ به گل سرخ در آرایه‌های لایه‌چینی این بناها شناسایی شده است. درصد تقریبی آن و همچنین مواد افزوده معدنی نیز شناسایی و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته است. نوع بست لایه‌چینی، شیوه طلاکاری و چسب طلاکاری نیز مورد بررسی قرار گرفت.

نویسنده مقاله: یاسر حمزوی، دوره ۱، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳

https://doi.org/10.22034/hsaj.2025.548564.1005