تحلیل تناظر مفاهیم عرفانی با نقوش هندسی آمودهای معماری میراث جهانی شیخ‌صفی‌الدین‌اردبیلی

مجموعه شیخ صفی اردبیلی از نظر معماری اسلامی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. در این بنا تمام فنون مختلف تزیین با یکدیگر در هم آمیخته و از نقاشی‌‌های روی گچ گرفته تا کاشی‌های معرق و کاشی‌های منقوش لعاب داروحتی کهن‌‌‌ترین فن آجرکاری را شامل می‌‌شود. تقدس هنر در نزد معماران و هنرمندان دوره صفوی باعث آفرینش شاهکارهای معماری گشته است. تاثیر آموزه‌‌های عرفانی این هنرمندان بر استفاده از انواع نقوش هندسی در آثار معماری دوره صفوی می‌‌گردد. ارتباط بین معانی عرفانی اعداد و اشکال هندسی وهمچنین ریاضیات با سایر صناع جهت خلق آثار معماری امری اجتناب ناپذیر است. آمودهای معماری نه تنها جنبه ی تزئینی ندارند، بلکه بازتابی از جهان‌بینی توحیدی و تجلی عینی مفاهیم سلوکی عارفانه‌اند. هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی نقوش هندسی در آمودهای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (شناخت اشکال و اعداد) و سپس احتمال ارتباط معنایی آنها با مضامین عرفانی است. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌‌ای و برداشت‌‌های میدانی است. استفاده از اعداد و نمادهای عددی به کاررفته در عرفان اشاره به رمزآلود بودن عالم هستی و ارتباط معنایی بین تفکرات عرفانی، طبیعت، ریاضیات وهندسه هستند که در تزئینات معماری مجموعه شیخ صفی نمود می‌‌یابند. ترکیب و چرخش انواع آلات گره باعث به وجود آمدن نقوش هندسی مختلف در تزئینات معماری این مجموعه می‌‌گردد. حرکت نقوش هندسی مختلف حول یک محور اصلی (دایره و گنبد و اشکال دوار)، نمادی از ارتباط بین اجزا می‌‌باشد. یکپارچگی و پیوستگی بین اجزا و کل بنا نمادی از اتصال جهان هستی به عالم الهی است.

 نویسندگان: شهرزاد آیینه‌چی، شیرین خالق‌پناه، دوره ۲، شماره ۱، بهار ۱۴۰۴

https://doi.org/10.22034/hsaj.2025.547809.1001