چالش نظر و عمل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول مشخصی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران وضع شده است. استقلال کشور، صدور انقلاب، وحدت جهان اسلام و استکبارستیزی از جمله مهم‌ترین مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که باید محور عملکرد جمهوری اسلامی در سیاست خارجی باشد. برخی از اصول مذکور در قانون اساسی بر حفظ استقلال و مرزهای کشور، ایجاد روابط صلح‌آمیز با کشورهای دیگر و پیوستن به پیمان‌های بین‌المللی تاکید می‌کنند. از سوی دیگر، برخی اصول نیز ارزش‌های اسلامی مانند وحدت اسلامی و دفاع از جنبش‌های آزادی‌خواه را مطرح می‌نمایند. موضع‌گیری‌های جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی، برخی اندیشمندان و تحلیل‌گران سیاسی را با این پرسش مواجه کرده اصول سیاست خارجی چگونه در عرصه عمل اجرایی شده‌اند. در پاسخ به این مساله دو رویکرد مختلف شکل گرفته است. دسته نخست معتقدند سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هم در عرصه نظری و هم در نسبت حوزه نظر با عمل دچار تناقض است. این عده بر این باورند که بخشی از تناقض به اصول نظری ذکرشده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ریشه دارد. اما دسته دوم بر این اعتقادند که تعارض نظر و عمل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دچار تناقض نیست؛ بلکه عملکرد متفاوت در موقعیت‌های مشابه ناشی از اجبار محیط بین‌الملل است. بر این اساس، جهت‌گیری‌های ظاهرا متعارض به علت تغییر تاکتیک بوده است و ارتباطی به رویکرد راهبردی و کلی جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی ندارد.