با وقوع جنگ میان ایران و روس در دوره فتحعلی شاه قاجار و شکست‌های متعدد ایران، سؤالاتی در ذهن دولتمردان و نخبگان ایرانی به وجود آمد که به دنبال یافتن پاسخ برای علت شکست‌ها برآمدند. عباس میرزا و قائم مقام فراهانی پیش و بیش از دیگران به این امر اهتمام ورزیدند. تلاش‌های آن ها منجر به فرآیند اعزام محصل به فرنگ شد. عدم توفیق ایرانیان در کسب نتایج مورد نظر از اعزام دانشجو،صدراعظم بعدی ایران، امیرکبیر را وادار به اتخاذ رویکردی دیگر در همین زمینه کرد.امیرکبیر در پی یافتن پاسخ شکست ‌ها و عقب ماندگی ایران اقدامات پیشین در راستای توسعه و ترقی ایران را ناموفق می‌دانست؛ زیرا آنچه اقدامات پیشین تحولی در عرصه عمومی ایجاد نکرده و صرفاً در امور دولتی و درباری باقی مانده است، در حالی که راه تجدد و ترقی ایران، تسری دانش جدید در میان مردم بود.او به این نتیجه رسید که جهت تحقق این امر، برنامه کلانی جهت ترقی ایران طراحی کند تا از این طریق، اصلاحات عظیمی صورت بگیرد. انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه، سازماندهی ارتش، تجدیدنظر در ساختارهای مالی دربار، وضع قوانین کمکی به اقتصاد و تجارت داخلی و از همه مهم‌تر تأسیس مدرسه دارالفنون از جمله محورهای این طرح کلان بود.