اپیزود چهاردهم: تاریخ مفهوم جعلی وطن

در این اپیزود از فینسوف، به سراغ یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم سیاسی و هویتی دوران مدرن می‌رویم: وطن. مفهومی که تا پیش از سده‌های اخیر، به‌سختی معنایی فراتر از «زادگاه» داشت، اما با طلوع مدرنیته، ظهور صنعت چاپ، و انباشت سرمایه، تبدیل به ساختاری مقدس و گاه مرگ‌بار شد. آن‌گونه که بندیکت اندرسون در کتاب جماعت‌های خیالی می‌گوید، ملت مفهومی‌ست که بیشتر خیال‌پردازی شده تا کشف‌شده باشد؛ امری که به‌واسطه نهادهای مدرن مثل آموزش و رسانه، به حقیقتی بیرونی تبدیل شده.

اما آیا ما، در جهان غیرغربی، صاحب همان معنایی از وطن هستیم که در فرانسه یا آمریکا شکل گرفت؟ سید جواد طباطبایی در خوانش خاص خود از «تجربه دولت در ایران» بر شکاف عمیقی تأکید می‌کند که میان صورت‌بندی تاریخی وطن در غرب و تقلید ناقص آن در شرق وجود دارد. این اپیزود تلاشی‌ست برای کاوش در این شکاف: از وطنِ قبیله‌ای تا وطنِ قراردادی، از دولتِ مطلقه تا ملتِ همبسته شده. آیا وقت آن نرسیده که پرسش بنیادین‌تری مطرح کنیم: وطن چیست، و چرا باید دوستش داشت؟