مخراج‎کاری : خلق هنر و زیبایی

مخراج‎کاری : خلق هنر و زیبایی مخراج‎کاری چیست مخراج کاری یا جواهر نگاری یا نگین کاری یعنی قرار دادن قطعه سنگی در داخل فلز است. توجه کنید این کار چسباندن سنگ نیست بلکه نوعی از سوارکاری سنگ‎ها می‎باشد؛ که در زبان انگلیسی به آن Stone Setting یا Stone Loading هم گفته می‎شود از حساس‎ترین بخش‎های طراحی یک جنس زینتی، جواهر نشان است. سنگ‎های مختلفی برای مخراجکاری استفاده می‎شود ، از برلیان و زمرد و یاقوت و نگین‎های مصنوعی و … چند سوتی تا چند گرمی برای مخراجکاری استفاده می‎شود. محلی که قرار است سنگ روی آن قرار گیرد علاوه بر این که باید جایی برای قرار گرفتن داشته باشد باید به لحاظ عمق هم مناسب باشد تا بتوان نگین را روی آن مخراج کرد. اشکال و کیفیت‎های گوناگونی برای مخراج کردن وجود دارد، بسته به سلیقه سفارش دهنده و مهارت مخراج کار دارد. در امر مخراج کاری سنگ‎ها با توجه به نوع پایه طراحی شده‎اند و به طرق مختلفی نصب می‎گردند. از عمده روش‎های آن نشاندن سنگ یا گوهر بصورت ریلی، قلمزنی، کاسه‎ای و چنگی می‎باشد که برای سنگ‎های ریز کاربرد دارند. برای سنگ‎های درشت نیز روش‎هایی چون نبشی، چنگی و دیواره ای بکار برده می‎شود. به جهت حفظ زیبایی و آثار طبیعی سنگ و دیگر عناصر بکار رفته در ساخت جواهرات و زیورآلات، عموماً استفاده از چسب و دیگر مواد شیمیایی که امکان از بین رفتن در اثر مرور زمان را دارند، مقدور نمی‎باشد. به همین دلیل است که در حین مخراج کاری پایه‎های نگهدارنده سنگ به گونه ای باید برای محکم نگه داشتن آن تنظیم گردد که آسیبی به سنگ نرساند. کمی فشار محکم ممکن است روی سنگ پریدگی یا ترک خوردگی ایجاد نماید، یا بر اثر استفاده نادرست از ابزار، روی پایه‎های نگه دارنده خط و خش ایجاد گردد. امر مخراج کاری زمانی حساس‎تر می‎گردد که بجای انگشتر، بخواهیم روی زیورآلات ظریف‎تری چون گوشواره و گردنبند سنگ‎های زینتی بسیار ریز و ظریف را جای گذاری نماییم. مخراج ‎کاری ( مرصع کاری ) و تاریخچه آن تاریخچه هنر مرصع کاری یا مخراجکاری به هزاران سال پیش برمی‎گردد و نمونه این آثار را می‎توان در موزه‎ها و گالری‎های صاحب نام و یا مجموعه داران چنین آثاری یافت کرد که نشان دهنده مهارت و تبحر هنرمندان این رشته هنری/صنعتی می‎باشد. آثاری مانند تاج‎ها، سلاح‎های سلاطین و امرا و بزرگان، جام‎ها، کاسه‎ها، صندوق و صندوقچه، نشان و مدال‎ها، ظروف و همچنین زیورآلات ، محصول ایده، خلاقیت، تکنیک و تبحر هنرمندان این عرصه می‎باشد که البته همانند هنرهای دیگر و به رسم آن روزگار، این تکنیک‎ها سینه به سینه و از پدر به فرزند و ندرتا از استاد کار به شاگرد مطمئن و قابل اعتماد رسیده است. از دوره‎های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان آثاری مانند زیورآلات، جامها، کاسه‎ها، مدال‎ها و.....یافت شده است که نشان دهنده تبحر هنرمندان آن دوران ساسانی در ساخت مرصع زیور آلات و تزئین آن‎ها با هنر قلم زنی - سیاه قلم - جانده (جون ده) کاری رو به کمال و زیبایی سوق داشته است. پس از ورود اسلام و به دلیل اینکه در دین اسلام استفاده و استعمال ظروف نقره و طلا مکروه شناخته شد، صنعتگران و هنرمندان آن دوران تلاش نمودند با ساخت اشیایی از قبیل جای دعا، قاب قرآن زیورآلات و....هنر مرصع کاری خود را عرضه بدارند و مهمتر از آن سعی در حفظ تکنیک، رسم و سنت قدیمی مرصع کاری نمایند و قوانین مذهبی هم محفوظ بماند. به همین ترتیب در طول سالیان با کمی پیشرفت تا قرون هفده و هجده هنر مرصع کاری در طبقه اشراف و بزرگان زنده و جاری ماند. از قرن نوزدهم شاهد ظهور خلاقیت و تکنیک‎های متفاوت طراحی و اجرای جواهرسازی و مخراج کاری (مرصع کاری) بوده‎ایم که این تحول و نوگرایی به دلیل پاسخگویی به احساس نیاز طبقه متوسط جامعه که ثمره‎ی انقلاب صنعتی بوده است، می‎باشد. نیازهایی که با معرفی مدل‎های جدید توسط طراحان، هنرمندان، جواهرسازان با استعداد آن زمان پاسخ داده شد. نمادهایی مانند گل‎ها و حیوانات و تکنیک‎هایی ریزه کارانه نقش مهم و پررنگی در این دوره و پیشرفت روز افزون هنر مخراج کاری از آن پس حاصل تلاش برای ارضای نیاز جامعه و افراد در آن زمان می‎باشد. آموزش مخراج‎کاری توجه داشته باشید که نصب سنگ بر روی پایه فلزات قیمتی یکی از حساس‎ترین مراحل ساخت جواهرات می‎باشد که نیاز به تبحر و دقت بالایی دارد. در حقیقت زیبایی یک محصول تمام شده دارای سنگ بستگی زیادی به نحوه نصب گوهر که به آن مخراجکاری یا گوهرنشانی می‎گویند، دارد. آموزش توانایی سوار کردن انواع سنگ بر روی مصنوعات فلزات قیمتی و هم چنین روش‎های صحیح پیاده کردن سنگ از روی کار هدف این دوره می‎باشد که شامل: 1. آشنایی و کار با انواع ابزار مخراج کاری 2. آشنایی با انواع قلم ها و کاربرد صحیح آن‎ها 3. آموزش انواع روش‎های سوار کردن سنگ‎های ریز به صورت قلم خور، چنگی، ریلی و کاسه‎ای 4. آموزش انواع روش‎های سوارکردن سنگ‎های درشت به صورت دیواره‎ای، چنگی و نبشی 5. روش های setting سنگ به صورت flower ،invisible ، pav 6. آشنایی با روش Micro setting 7. بررسی درجه سختی سنگ‎ها، کالیبره کردن سنگ و اطلاعات مفید راجع به سنگ‎های قیمتی انواع پایه‎ها برای نگین‎کاری ( مخراج‎کاری ) در نهایت این مقاله به انواع پایه‎های زیورآلات برای سوار کردن نگین‎ها روی آن‎ها می‎پردازیم. طریقه‎ی قرار گرفتن نگین‎ها روی پایه‎ها یا همان مخراج کاری قسمتی از درست طراحی کردن پایه‎های زیورآلات می‎باشد. در ادامه پایه‎های زیورآلات را معرفی می‎کنیم: پایه‎ی چنگه‎ای این پایه بیشتر جهت استفاده برای مدل‎هایی می‎باشد که یک نگین سولیتر قرار است روی آن نصب شود و توجه بیشتر سمت نگین است تا پایه. از وظایفی اصلی این پایه‎ها این می‎باشد که نگین را به خوبی نگهداری کرده و باعث شود تا نور به اندازه‎ی کافی روی الماس بتابد تا درخشش بیشتری داشته باشد. اگر فلز به کار رفته در پایه بیشتر باشد نگین محکم‎تر می‎ماند و هر چه کمتر باشد درخشش الماس بیشتر می‎شود. پایه چنگه‎ای وی شکل به پایه‎هایی که از بالا به شکل V هستند مدل چنگه‎ای وی شکل می‎گویند. این پایه‎ها بیشتر جهت استفاده برای الماس‎هایی که زاویه دار هستند و برشی مربعی و یا نوک الماس گلابی شکل داشته باشند نیز استفاده می‎شود. پایه‎ی دیواره‎دار یا حفره‎ای در این پایه یک فلز جهت نگهداری الماس دور آن قرار گرفته و یک مدل دیگر آن نیز فقط قسمتی از الماس را پوشش می‎دهد که این مدل را نیمه دیواره می‎گویند. پایه‎ی کانالی این پایه جهت استفاده برای الماس‎های گرد می‎باشد که در این مدل نگین‎ها به خوبی محافظت می‎شوند و لبه‎ها در معرض ضربه قرار نمی‎گیرند. پایه‎ی سنگ فرشی این مدل به صورتی است که در یک انگشتر الماس‎های ریز کنار هم قرار گرفته و به صورت سنگ فرش می‎باشند که در این پایه تمامی الماس ها باید به یک اندازه باشند. پایه‎ی مهره ای زمانی که الماس ها با فاصله از هم قرار دارند به آن‎ها پایه مهره‎ای می‎گویند که در این مدل نگین‎ها بزرگ و برجسته می‎باشند.