جهانِ وحدت‌الوجود و کثرت‌الوجود

دمی با بیدل

از دیدِ عرفانی، جهانِ وحدت‌الوجود، قایم به‌ذاتِ خود است و کثرت‌الوجود، سایه‌ای از عالمِ وحدت است، نه اصلِ وحدت.

 معرفت در باره‌ی جهانِ وحدت، در واقع معرّفت درباره‌ی جهانِ لایتناهی است که به‌تعبیر بیدل، انسان با تمام انگیزه و عطش برای شناخت آن در مقامِ "حیرت" (تامل) که بیرون از ذهن و ضمیرِ او نیست، ایستاده‌است:

این قدر بیدل به‌دامِ حیرتِ دل می‌تپم

ره ز من بیرون ندارد فکرِ گردون تاز من

ابوالمعانی بیدل

جاوید فرهاد