پاتوژنز مقایسه‌ای بدخیمی‌های اولیه کبد

سرطان اولیه کبد (Primary Liver Cancer - PLC) به عنوان یکی از چالش‌برانگیزترین معضلات انکولوژی مدرن، ششمین سرطان شایع و سومین علت اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در سراسر جهان محسوب می‌شود. این بار جهانی بیماری، نه تنها به دلیل پیش‌آگهی ضعیف و گزینه‌های درمانی محدود در مراحل پیشرفته، بلکه به واسطه تغییرات دینامیک و پیچیده در الگوهای اتیولوژیک آن است. چشم‌انداز PLC عمدتاً تحت سلطه دو موجودیت بافت‌شناسی متمایز است: کارسینوم هپاتوسلولار (Hepatocellular Carcinoma - HCC) و کلانژیوسارسینوم داخل کبدی (Intrahepatic Cholangiocarcinoma - iCCA).

کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) که از هپاتوسیت‌ها یا سلول‌های پارانشیمال کبدی منشاء می‌گیرد، شایع‌ترین نوع سرطان کبد بوده و حدود 80 تا 90 درصد موارد را شامل می‌شود. در مقابل، کلانژیوسارسینوم داخل کبدی (iCCA) که از اپیتلیوم مجاری صفراوی (کلانژیوسیت‌ها) نشأت می‌گیرد، دومین بدخیمی شایع کبدی است و تقریباً 10 تا 15 درصد موارد را به خود اختصاص می‌دهد. اگرچه هر دو تومور در بستر آناتومیک یکسانی (پارانشیم کبد) رشد می‌کنند، اما از نظر بیولوژی سلولی، پاتوژنز مولکولی، پاسخ به درمان و رفتار بالینی، تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند.

از لحاظ تاریخی، درک ما از کارسینوژنز کبد بر محوریت آسیب مزمن و التهاب مداوم استوار بوده است. برای دهه‌ها، عفونت‌های مزمن ویروسی، به ویژه ویروس هپاتیت B (HBV) و ویروس هپاتیت C (HCV)، به همراه مصرف الکل، به عنوان محرک‌های اصلی HCC شناخته می‌شدند. در سوی دیگر طیف، iCCA به طور سنتی با بیماری‌های التهابی مزمن مجاری صفراوی، به ویژه کلانژیت اسکلروزان اولیه (Primary Sclerosing Cholangitis - PSC) و در مناطق خاصی از جهان با عفونت‌های انگلی کبد (کبد فلوک)، پیوند خورده است.

با این حال، ما در حال گذر از یک نقطه عطف اپیدمیولوژیک هستیم. با ظهور همه‌گیری چاقی و سندرم متابولیک در سطح جهانی، اتیولوژی‌های سنتی در حال واگذاری جایگاه خود به محرک‌های متابولیک هستند. بیماری کبد چرب استئاتوتیک مرتبط با اختلال عملکرد متابولیک (Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease - MASLD)، که پیش‌تر با نام کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شناخته می‌شد، اکنون به عنوان سریع‌ترین علت رو به رشد برای هر دو نوع سرطان HCC و iCCA ظهور ک