درآمد قاجار بدون نفت

همیشه برایم جای سوال بود که در دوره قاجار مملکت چگونه اداره میشد تا اینکه پس از جستجوی فراوان هیچ کتاب واحدی را در این خصوص نیافتم و مجبور شدم برای پاسخ به این پرسش پس از مطالعه چندین منبع به این گفتار حاضر برسم که جمعبندی و خلاصه همان مطالعه ها و پیگیریهاست اگر علاقمند بودید مفصل آنرا هم برای شما تهیه و ارسال خواهم کرد. موفق باشید اداره قاجار بدونِ نفت از راههای زیر صورت میگرفت: مالیاتها عواید گمرک عواید املاک شاهی (خالصه جات) «« درآمدهای پستخانه، تلگرافخانه، ضرابخانه و معادن موزه لوور پاریس بدست قاجار آباد شده و برای اداره مملکت امتیاز کاوشهای باستانی در سراسر ایران با پیگیریهای انجمن علمی به پاریس منقل شد! تا در نهایت باکشته شدن ناصرالدین شاه و گلایه دیولافوا از بدی شرایطشان در ایران که خشم دولت ایران را در پی داشت، منجر به وقفه در کاوش گردید و پس از متوقف شدن حفریات، مارسل و راشل مشغول به نوشتن گزارش کار خود شدند. درسال1895 به روزگار سلطنت مظفرالدین شاه، امتیاز تکمیلی دیگری مشابه به مفاد همان قرار داد سال 1884 به فرانسوی ها واگذار شد!! طی مدت 32سال کاوش فرانسویان در شوش هزاران اثر تاریخی دیگر این شهر به فرانسه منتقل شد. کم کم کشف و خروج این آثار اعتراض روشنفکران آن دوره را بر انگیخت و عاقبت در سال 1927 میلادی، امتیاز کاوش باستان شناسان فرانسوی توسط مجلس شورای ملی ایران لغو شد، در حالی که گنجینه شوش در پرتو خودبزرگی عصر قاجار سخاوتمندانه تقدیم فرانسویان و تالارهای لوور مملو از آثار کهن ایرانی شد،آثاری که موزه لوور بدون آن ها درجه ای از اهمیت و اعتبار را نخواهد داشت. خستین و عجیب‌ترین امتیاز رسمی انحصار حفاری در 16 ذی القعده سال 1312 هجری قمری برابر با 12 اردیبهشت 1274 خورشیدی از طرف ناصرالدین شاه قاجار به دولت فرانسه اعطا شده است. پس از کاوش‌های مارسل دیولافوا و هیات همراهش در شوش، مقامات فرهنگی دولت فرانسه، مخصوصا مسوولان موزه لوور، پی به اهمیت تپه‌های باستانی خوزستان به ویژه شوش بردند و درصدد برآمدند تا با کسب امتیاز ویژه‌ای حفریات در این محل را ادامه دهند. فرانسویان با توجه به مفاد هشت‌گانه این قرارداد در واقع امتیاز انحصار کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران را به بهای 10 هزار تومان خریداری کردند. در فصول این قرارداد هیچ‌گونه حقی برای ایران درنظر گرفته نشده بود. در فصل هشتم این قرارداد آمده است: «در برابر این التفات مخصوص ملوکانه که دولت قوی شوکت اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی دام سلطانه به خواهش دولت فرانسه نموده اند، دولت فرانسه 10 هزار تومان حضور مبارک بندگان اعلیحضرت اقدس معظم تقدیم خواهد کرد.» پنج سال بعد، این قرارداد در 20 مرداد 1279 در یازده فصل جدید تنظیم شد که از آن گاهی با عنوان «قرارداد مظفرالدین‌شاه» یاد می‌شود. طبق قرارداد جدید امتیاز انحصار کاوش‌های باستان شناسی در تمام ایران به مدت 60 سال به دولت فرانسه واگذار شد. 27 سال پس از این قرارداد سرانجام در 25 مهر 1306 خورشیدی، مجلس شورای ملی وقت در دوره پنجم قانون گذاری، این قرارداد را به‌طور مشروط کان لم یکن تلقی و مفاد آن را غیرقانونی اعلام کرد. از زمان لغو این قرارداد مطالعات باستان شناسی ایران وارد مرحله جدیدی شده و «اداره عتیقات» برای رسیدگی به امور باستان‌شناسی تاسیس شد. منابع: 1-فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «مستوفی». 2- محمد مصدق، خاطرات و تالمات دکتر محمد مصدق، تهران: علمی، 1370، صص 27 و 33؛ کاظم آل یاسین، تاریخ مالیات از آغاز تا امروز، تهران: موسسه انتشاراتی مشعل، 1370، ص 132 3- مستوفی، شرح زندگانی من، ج 1، ص 393؛ ابوالحسن بزرگ‌امید، از ماست که برماست (محتوی خاطرات و مشاهدات)، چ 2، تهران: دنیای کتاب، 1363، ص 58 4- Willem Floor, A Fiscal Hostory of Iran in the Safavid and Qajar Periods, New York: Bibliotheca Persica Press, 1999, P. 472 5- ویلم فلور، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه دکتر ابوالقاسم سری، تهران: توس، 1366، ج 1، صص 27 ـ 28 6- یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی، چ 6، تهران: عطار و فردوس، 1371، ج 1، ص 101؛ کرزن، ایران و قضیه ایران، ج 2، ص 562