پویایی جامعه و تأثیر آن بر تغییرات کالبدی و کارکردی آرامگاه‌های برجی: دشت جُوِین و جُغتای

آرامگاه‌های برجی شهرستان‌های جوین و جغتای در استان خراسان رضوی، به‌عنوان نمونه‌ای شاخص از معماری یادمانی اسلامی، در این پژوهش برای نخستین بار به‌طور جامع شناسایی، مستندسازی و تحلیل شده‌اند. هدف این مطالعه معرفی این آثار، بررسی کالبدی آن‌ها، تعیین گاهنگاری نسبی و واکاوی زمینه‌های اجتماعی، مذهبی و فرهنگی پیدایش آن‌هاست. روش تحقیق بر پایه رویکردی میان‌رشته‌ای است و داده‌های باستان‌شناسی، بررسی‌های میدانی، مستندسازی کالبدی و تحلیل تطبیقی با متون تاریخی و مذهبی دوره‌های سلجوقی، ایلخانی و تیموری را در بر می‌گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد آرامگاه‌های مورد بررسی اغلب دارای نقشه هشت‌ضلعی، گنبد دوپوش و طاق‌نماهای تزئینی‌اند و ویژگی‌های معماری آن‌ها به ساخت در فاصله زمانی اواسط ایلخانی تا اوایل تیموری اشاره دارد. همچنین، تغییرات ماهوی برخی از این بناها و تبدیل آن‌ها به «امامزاده»، همراه با مداخلات کالبدی متعدد، بیانگر تداوم نقش اجتماعی ـ مذهبی این سازه‌ها و بازتابی از تحولات فرهنگی منطقه است. در نهایت، پژوهش حاضر بر اهمیت حفاظت از این بناها به‌عنوان میراث فرهنگی ارزشمند و لزوم انجام کاوش‌های باستان‌شناختی و مطالعات میان‌رشته‌ای گسترده‌تر برای شناخت بهتر ساختار اجتماعی و باورهای مذهبی منطقه تأکید می‌کند.

نویسنده مقاله: آزیتا میرزایی، دوره ۱، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳

https://doi.org/10.22034/hsaj.2025.547790.1000