کاخ‌های هخامنشی دشتستان

با شکل‌گیری پادشاهی هخامنشیان توسط کوروش بزرگ و پس از آن پیروزی‌های کمبوجیه، داریوش بزرگ و خشایارشاه، پهنه شاهنشاهی پارس از دریای اژه در یونان تا آسیای مرکزی و تا بخش‌هایی از هندوستان کهن گسترش یافت. به‌راحتی می‌توان تصور کرد که دریای پارس و کرانه‌های آن به‌ویژه باتوجه‌به فاصله اندک تا مراکزی چون پاسارگاد و تخت‌جمشید بی‌شک محل حضور سیاسی هخامنشیان باشد. دراین‌رابطه یکی از بهترین و روشن‌ترین اسناد حضور ایرانیان در پهنه آب‌های جنوبی را باید در نام‌گذاری این دریا به نام پارس و قدمت آن جستجو کرد.

به دلیل تسلط بر آب‌های جنوبی و دادوستد دریایی و روابط با سرزمین‌های دور، هخامنشیان ناگزیر به دریانوردی بوده‌اند. بندرشهر باستانی «تااوکه» یا «تموکن» در پس‌کرانه‌های دریای پارس در محدوده مصب رودخانه دالکی یکی از مستنداتی است که حضور هخامنشیان را در این منطقه تأیید می‌کند. محدوده‌ای که بخشی از دشتستان کنونی را در بر می‌گیرد؛ بنابراین کاخ‌های کشف شده هخامنشی در دشتستان که در این محدوده کاوش شده‌اند از طریق رودخانه‌های شاپور و دالکی و در نهایت با تلاقی با یکدیگر از طریق رود حله به دریای پارس متصل می‌شده‌اند و پادشاهی هخامنشی را از آبراهه پارس به سرزمین‌های دور متصل می‌کرده‌اند.

در سال ۱۳۵۰ خورشیدی، بـه هـنـگام عملیات کانال‌کشی بــا لـودر جهت لوله‌کشی آب از سمت برازجان به بوشهر، در یک کیلومتری جنوب غربی شهر برازجان در منطقه‌ای موسوم به چرخاب آثار کهنی شامل یک شالی‌ستون مدفون در قشری از گل‌ولای بر اثر برخورد با بیل مکانیکی نمایان شد. شالی‌ستون آسیب‌دیده به شالی‌ستون‌های دوره هخامنشی، مخصوصاً زمان کوروش دوم در پاسارگاد، شباهت داشت؛ بنابراین نظر به اهمیت موضوع، علی‌اکبر سرفراز که در آن زمان در شهر بیشاپور مشغول به فعالیت بـود جهت حفاری نجات‌بخشی به برازجان اعزام شد به دلیل اهمیت یافته‌ها، کاوش‌ها ادامه یافت و از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۸۵، مجموعاً شش فصل در این مکان کاوش‌های باستان‌شناسانه صورت گرفت.